Miras Hukukunda Tenkis Davası – Saklı Payların Korunması ve Hukuki Uygulama

Giriş: Miras Hukukunun Amacı ve Tenkis Davasının Önemi

Türk miras hukuku, ölen kişinin malvarlığının kimlere ve hangi oranlarda geçeceğini ayrıntılı biçimde düzenler. Miras bırakanın tasarruf özgürlüğü, belli ölçülerde sınırlanmış olup, bazı mirasçıların hakları “saklı pay” olarak güvence altına alınmıştır. Bu düzenleme, hem miras bırakanın iradesine saygı göstermeyi hem de aile içi hakkaniyeti korumayı hedefler.

Miras bırakan, bazı hallerde malvarlığını vasiyetname, miras sözleşmesi veya bağış yoluyla belirli kişilere devrederek yasal mirasçılarının paylarını azaltabilir. Ancak Türk Medeni Kanunu (TMK) madde 560–571 arasında düzenlenen “tenkis davası”, saklı pay sahiplerinin haklarını korumak için devreye girer.

Tenkis davası, miras bırakanın yaptığı kazandırmaların saklı payları zedelemesi halinde, bu kazandırmaların kanunda öngörülen ölçüde azaltılmasını (tenkis edilmesini) talep etmeye yarayan bir dava türüdür. Bu nedenle hem Muğla avukatları hem de Marmaris avukatları açısından, özellikle miras paylaşımı ve vasiyetname uyuşmazlıklarında en sık başvurulan davalardan biridir.

1. Saklı Pay Kavramı ve Tenkis Hakkının Temeli

1.1. Saklı Pay Nedir?

Saklı pay, miras bırakanın malvarlığı üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği kısmı ifade eder. TMK m.506’ya göre;

• Altsoy (çocuklar, torunlar) için yasal miras payının yarısı,

• Ana ve baba için yasal miras payının dörtte biri,

• Sağ kalan eş için ise çocuklarla birlikte mirasçı olması halinde yasal miras payının tamamı, diğer hallerde yarısı saklı paydır.

Bu oranlar, miras bırakanın kendi iradesiyle değiştiremeyeceği oranlardır. Dolayısıyla, bu payları ortadan kaldıracak şekilde yapılan vasiyet, bağış ya da miras sözleşmeleri tenkis davasına konu olabilir.

1.2. Saklı Payın Amacı

Saklı pay düzenlemesi, miras bırakanın tamamen keyfi veya duygusal kararlarla bir kısım mirasçıyı dışlamasını engeller. Türk hukuk sisteminde aile birliği ve miras hakkı, Anayasa’nın 35. maddesiyle güvence altına alınmıştır. Bu yüzden saklı pay kavramı, hem bireyin malvarlığı üzerindeki özgürlüğünü hem de aile bağlarını dengede tutar.

2. Tenkis Davasının Hukuki Dayanağı

Tenkis davasının yasal dayanağı, Türk Medeni Kanunu’nun 560 ila 571. maddeleri arasında düzenlenmiştir.

2.1. TMK m.560 – Tenkis Sebebi

“Saklı payları ihlal eden tasarruflar, mirasçılar tarafından tenkise tabi tutulur.”

Bu maddeye göre, tenkis davası açılabilmesi için öncelikle miras bırakanın yaptığı kazandırmaların saklı payı zedelemiş olması gerekir. Yani vasiyet, bağış veya miras sözleşmesi, mirasçının saklı payını ortadan kaldıracak düzeyde olmamalıdır.

2.2. TMK m.561 – Tenkis Sırası

“Tenkis, öncelikle ölüme bağlı tasarruflardan, sonra sağlararası kazandırmalardan yapılır.”

Bu hüküm, hangi kazandırmanın önce azaltılacağını açıklar. Miras bırakanın vasiyetnameyle yaptığı kazandırma yetmezse, hayatta iken yaptığı bağışlar da tenkise tabi tutulur.

2.3. TMK m.570 – Tenkis Hesabı

Bu madde, mirasın toplam değeri içinde hangi oranda tenkis uygulanacağını düzenler. Mirasın aktif ve pasifleri belirlendikten sonra saklı pay oranı hesaplanır.

2.4. TMK m.571 – Tenkis Talebi

“Tenkis, davayla veya defi yoluyla ileri sürülebilir.”

Bu ifade, tenkis hakkının yalnızca dava yoluyla değil, bazen miras paylaşımı sırasında savunma olarak da ileri sürülebileceğini ortaya koyar.

3. Tenkis Davasının Şartları

3.1. Tenkis Sebebinin Varlığı

Tenkis davası açılabilmesi için, miras bırakanın yaptığı kazandırmaların saklı pay oranlarını aşması gerekir. Eğer yapılan bağışlar veya vasiyetler saklı payı ihlal etmiyorsa, dava açılamaz.

3.2. Mirasçılık Sıfatı

Davayı sadece saklı pay sahibi mirasçılar açabilir. Bu kişiler:

• Altsoy (çocuklar, torunlar),

• Ana-baba,

• Sağ kalan eştir.

Kardeşler, amcalar veya yeğenler gibi mirasçılar saklı pay sahibi olmadıkları için tenkis davası açamazlar.

3.3. Mirasın Açılması

Tenkis davası, miras bırakanın ölümüyle birlikte açılabilir hale gelir. Kişi hayattayken böyle bir dava açılamaz, çünkü miras henüz açılmamıştır.

3.4. Tenkis Hakkının Kullanımı

Tenkis hakkı, saklı payın ihlal edildiğini öğrenen mirasçının bilgisine vardığı andan itibaren 1 yıl, mirasın açılmasından itibaren ise 10 yıl içinde kullanılabilir. Bu süreler, TMK m.571 uyarınca hak düşürücü niteliktedir.

4. Tenkis Davasında Taraflar

• Davacı: Saklı payı ihlal edilen mirasçı.

• Davalı: Tenkise konu kazandırmadan yararlanan kişi veya kişiler.
  Örneğin, miras bırakan bir taşınmazını bir kişiye bağışladıysa, o kişi davalı olur.

4.1. Dava Ehliyeti

Tenkis davası mirasçılık sıfatına bağlı kişisel bir haktır. Davacı, hem miras açıldığı anda sağ olmalı hem de saklı pay sahibi olmalıdır.

4.2. Davanın Konusu

Dava, genellikle taşınmazlar, nakit kazandırmalar veya vasiyet edilen mallar üzerindedir. Amaç, yapılan kazandırmayı tamamen iptal etmek değil, saklı payı aşan kısmı kadar azaltmaktır.

5. Tenkis Davasında Hesaplama Yöntemi

Tenkis hesabı, uygulamada en çok tartışma yaratan konulardan biridir. Bu hesaplama, miras bırakanın toplam malvarlığı, borçları, yapılan bağışlar ve vasiyetler dikkate alınarak yapılır.

5.1. Tenkis Sırası

1. Ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname)

2. Sağlararası kazandırmalar (bağışlar, satış gibi görünen devirler)

3. Diğer özel kazandırmalar (mal rejimi anlaşmaları, miras sözleşmeleri)

5.2. Malvarlığının Belirlenmesi

Mirasın aktifleri (mal, para, taşınmaz) ile pasifleri (borçlar, vergi, cenaze giderleri) hesaplanır. Aktiften pasif düşülür ve net tereke değeri belirlenir.

5.3. Saklı Pay Hesabı

Her mirasçının yasal pay oranı belirlenir, ardından TMK m.506’ya göre saklı pay oranı uygulanır.

5.4. Aşan Kısmın Tenkisi

Miras bırakanın tasarruf oranını aşan kısım, orantısal olarak azaltılır.
Örneğin, mirasın 1.000.000 TL olduğu ve saklı pay ihlalinin 200.000 TL olduğu bir durumda, bu tutar kadar tenkis yapılır.

6. Uygulamada Tenkis Davasında Sık Karşılaşılan Durumlar

6.1. Gizli Bağışlar

Miras bırakan bazen “satış” görünümü altında bağış yapabilir. Örneğin, bir taşınmazı bedelsiz olarak çocuğuna devrettiğinde, bu işlem satış olarak görünse de fiilen bağış niteliği taşıyabilir. Mahkemeler bu tür işlemleri fiili bağış olarak değerlendirip tenkise tabi tutar.

6.2. Vasiyetname ile Saklı Payın İhlali

Vasiyetnamede bir mirasçı tamamen miras dışı bırakılmışsa, bu kişi saklı payı oranında tenkis davası açabilir. Mahkeme, sadece saklı paya kadar olan kısmı geri aldırır, kalan kısım vasiyetin geçerli kısmı olarak korunur.

6.3. Birden Fazla Bağış

Miras bırakan hayatı boyunca farklı kişilere birden fazla bağış yapmışsa, tenkis hesabı bağış tarihine göre geriye doğru yapılır. Önce son bağış, sonra bir öncekiler dikkate alınır.

6.4. Tenkis Uygulamasında Paylı Mülkiyet

Tenkis kararı sonrası, çoğu zaman dava konusu taşınmazın bir kısmı saklı pay sahibine geçer. Bu durumda taşınmazda paylı mülkiyet oluşur ve taraflar arasında pay devri tapuda gerçekleştirilir.

7. Tenkis Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Tenkis davası, miras hukukundan kaynaklandığı için Asliye Hukuk Mahkemesi görevli mahkemedir. Yetkili mahkeme ise, miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesidir (TMK m.576).

Marmaris’te miras bırakanın son ikametgâhı bulunuyorsa, Marmaris Asliye Hukuk Mahkemesi yetkilidir. Bu nedenle Marmaris avukatları miras uyuşmazlıklarında bu mahkemede işlem yapmaktadır.

8. Tenkis Davasında Süreler ve Zamanaşımı

Tenkis davası, hak düşürücü süreye tabidir.

• 1 yıl: Mirasçı, saklı payının ihlal edildiğini öğrendiği andan itibaren.

• 10 yıl: Mirasın açılmasından itibaren mutlak süredir.

Bu süreler geçtikten sonra dava açılamaz. Ancak bazı durumlarda mirasçıların ihlali öğrenme zamanı tartışmalı olabilir; bu nedenle uygulamada süreler dikkatle incelenmelidir.

9. Tenkis Davasının Sonuçları

Tenkis davası sonucunda mahkeme, saklı payı ihlal eden kazandırmayı orantısal olarak azaltır.

• Dava konusu taşınmazın bir kısmı iptal edilip saklı pay sahibine devredilir.

• Bağışlanmış para veya menkul değerlerde, bedel iadesi yapılabilir.

• Vasiyetname hükümleri, saklı payı aşan kısım için geçersiz sayılır.

Mahkeme kararı kesinleştiğinde, tapuda tenkis kararı gereğince tescil işlemi yapılır.

10. Tenkis Davasında İspat ve Deliller

Davacı, saklı payının ihlal edildiğini ispatla yükümlüdür. İspat araçları arasında:

• Vasiyetname örneği,

• Tapu kayıtları,

• Bağış senetleri,

• Tanık beyanları,

• Banka dekontları yer alır.

Özellikle taşınmaz devirlerinde, taşınmazın gerçek değeri ile satış bedeli arasındaki fark ispatta önemli rol oynar.

11. Tenkis Davasının Uygulamadaki Zorlukları

Tenkis davaları, teknik açıdan karmaşık davalardır. Özellikle:

• Miras bırakanın tüm malvarlığının tespiti,

• Bağış ve satış ayrımının yapılması,

• Tenkis hesabının doğru yapılması,

• Zamanaşımı süresinin doğru hesaplanması,
  gibi konular dikkatle ele alınmalıdır.

Bu nedenle miras uyuşmazlıklarında Muğla avukatları ve Marmaris avukatları, davanın başından sonuna kadar detaylı delil toplama süreci yürütür.

12. Tenkis Davası ve Diğer Hukuki Yollar

Tenkis davası, saklı pay ihlali için başvurulan özel bir dava türüdür. Ancak bazı durumlarda farklı hukuk yolları da gündeme gelebilir:

• Vasiyetnamenin iptali davası: Vasiyetin şekil şartlarına aykırılık varsa.

• Muris muvazaası davası: Görünürde satış, gerçekte bağış varsa.

• Tapu iptal ve tescil davası: Tenkis sonucunda taşınmaz devri gerekiyorsa.

Bu davalar birbiriyle bağlantılı olabilir, bu nedenle doğru hukuki yolun seçilmesi önemlidir.

13. Marmaris ve Muğla’da Tenkis Davalarının Önemi

Marmaris, Muğla ve çevresinde, özellikle yüksek değerli taşınmazların bulunduğu miraslarda tenkis davaları sık görülmektedir.
Turistik bölgelerde miras bırakanlar genellikle taşınmazlarını hayattayken çocuklarına veya eşlerine devretmektedir. Ancak bu devirlerin bir kısmı, gizli bağış olarak değerlendirilmekte ve saklı pay ihlali doğurmaktadır.

Bu tür durumlarda Marmaris avukatları, terekenin kapsamını araştırarak ve kazandırmaları inceleyerek, tenkis davası yoluyla saklı pay sahiplerinin hakkını korumaktadır.

14. Sonuç: Saklı Payın Korunması Hukukun Dengesidir

Tenkis davası, Türk miras hukukunda aile içi adaletin korunması açısından büyük önem taşır. Miras bırakanın iradesi elbette önemlidir; ancak bu irade, diğer mirasçıların yasal haklarını tamamen ortadan kaldıramaz.

Bu nedenle tenkis davası, miras hukukunun denge unsuru olarak öne çıkar. Davanın doğru yürütülmesi; terekenin tam olarak belirlenmesi, tenkis oranlarının dikkatli hesaplanması ve sürelere riayet edilmesiyle mümkündür.

Miras planlaması yapılırken, ileride olası uyuşmazlıkları önlemek adına Muğla ve Marmaris’te faaliyet gösteren deneyimli avukatların hukuki danışmanlığı, hem miras bırakan hem mirasçılar için süreci çok daha sağlıklı hale getirir.

https://kocakhukukburosu.com/